Inleiding^1/2

§1. Naam en begrip³

20 – Ethiek: de naam is evenals Theologie van Griekse oorsprong. Aristoteles ἠθική (ἐπιστήμη) van ἦθος = mores, affectus, natura, proprietas, Ionisch voor ἔθος = ritus, consuetudo, 1 Cor. 15:33;^2/4 ἔθη in Acta 16:21, 26:3. Oorspronkelijk woning, verblijfplaats, van de gewoonte, wijze van handelen, karakter, gezindheid, eigenaardigheid. ἦθος ook = quod fieri oportet.⁵

– Moraal: van mos, mores = wil, eigen wil, het door de wil vaststaande, gewoonte, gebruik, zede, karakter, levenswijs, natuur, aard.

– Zede: Sanskriet sat = wonen; Gothisch sidus, 1 Cor. 15:33, 2 Tim. 3:10 = ἔθος. Bij de nomaden zijn geen zeden. Maar [als] dezen gaan zitten, 21 wonen, zich zetten, dan ontstaan zeden = gewoonten, gebruiken.⁶

De naam ethiek wordt door velen³ verkozen boven moraal, wijl ἦθος dieper gaat dan mores, meer op het innerlijke ziet, op de ‘einheitliche’ bron, op het niet bloot empirisch maar zuständlich Sittliche.

Sommigen onderscheiden ethiek en moraal. Rothe⁴ noemt die verhouding waarin de mens als persoonlijkheid tot God én tot de materielle natuur (wereld) staat, saam moralisch. Het moralische is dus genus met religieus en sittlich als species. Het zedelijke

bestaat bij Rothe⁵ in das Zugeeignetsein der materiellen Natur an die menschliche Persönlichkeit. Das moralische Gut is dus de absolute eenheid van het religieuze en het sittliche Gut.⁶ God is moralisch, niet ethisch. Deze onderscheiding is⁷ meer willekeurig dan gelukkig. Tegenover God zijn we godzalig⁸ etc., niet zedelijk.

Anderen onderscheiden ethiek als streng-wetenschappelijke filosofische, speculatieve behandeling van het zedelijk leven van een grondbeginsel uit, van de moraal als praktische populaire serie van levensregelen – evenals zedekunde van zedenleer. De ethiek beschrijft dan het zijn, de moraal het doen; gene inwendig meer, deze uit­wendig. Gene deductief, deze inductief.

Etymologisch zijn deze onderscheidingen onjuist. Mos, mores, ἦθος, ἔθος, zede zijn alle uitwendig = gewoonte, gebruik, handelingen, gedragingen. Elk dezer woorden heeft wel eigenaardige wijzigingen, maar volgens alle is zedelijk = wat in de maatschappij gewoonte was. De maatschappij regelt het gedrag van de individu, legt er beslag op, houdt in toom.⁹ Norma van het zedelijke is dus de gewoonte der mensen in bepaalde kring. Die norma verschilt in elk land, stad, dorp zelfs. Vandaar ook het zedelijke verschillend.

Dat was alles subjectief. Het objectief zedelijke kon zo niet gekend. Wat 22 niet naar mensenoordeel, maar in zichzelf

zedelijk, goed was, kon zo niet [worden] ingezien. Dat werd gevoeld. Vandaar het streven, het zoeken van een idee, een principe der ethiek, maxime der moraal, waaruit het zedelijke als noodwendig kon [worden] afgeleid. Het zedelijke werd dus dieper opgevat,¹⁰ meer innerlijk, bevat ook de gezindheid, karakter, natuur (ἦθος). Maar wat het principe is, zeer verschillend beantwoord. De ethiek, die naar dat principe zoekt en van daaruit het zedelijk leven beschrijft, heet filosofische ethiek.