§3. Hoofdvormen der filosofische ethiek^19/13

25 De filosofische ethiek beschrijft niet slechts de zeden, maar zoekt de idee van het zedelijke. Hoofdvraag is voor haar: wat is het goede, wat is het einddoel, wat het hoogste, waar alles aan ondergeschikt is? Die idee van het zedelijke noemt men de maxime der moraal, principe der ethiek. Nu kan in het algemeen van dat principe, welk men ook

neme, gezegd worden, dat het een wettelijk karakter draagt. Het wordt de mens opgelegd, voorgehouden. Daarin erkent de filosofische ethiek, dat de mens niet is die hij 26 wezen moet, en dus had ze slechts te zeggen: wees uzelf, en zelfs dat niet als wet. De filosofische ethiek moet zo’n principe hebben, om daarnaar de handelingen te conformeren en alles te toetsen.

Het getal dier principes is legio. Elk filosofisch ethicus wil het goede, maar wat dat is, loopt zeer uiteen. Maar al die principes zijn aan de mens, de mensenwereld ontleend, de filosofische ethiek beweegt zich meest binnen dit leven. Dat principe is in de filosofische ethiek (óf theonoom?) of autonoom of heteronoom: wet gegeven door God, onszelf (eigen natuur), of door anderen (ook natuur). De voornaamste principes zijn: goed zijt gij, als gij handelt,

a. theonom[isch], overeenkomstig gebod van God, Kerk, Staat;

b. autonomisch, overeenkomstig uw rede,²⁰ geweten, goede smaak, gevoel van medelijden,²¹ piëteit, vrees voor straf, gevoel van plicht, mensenwaarde, volmaking,²² geluk,²³ matigheid (d.i. tussen beide uitersten);

c. heteronomisch, overeenkomstig [de] wil der meerderheid (socialisme het consequentst), het geluk, volmaking der mensheid, maatschappij; of ook overeenkomstig de natuur.^24/14